Tùtte-e vòtte che pàsso da ciàssa Corvétto no pòsso fâ a mêno d’amiâ con aversción o monuménto ch’o ghe sta into mêzo e de mandâghe, tramêzo a-i dénti, ’na paròlla ch’a me sciòrte d’into cheu, ànche s’a no l’é pròpio adàtta a-o lingoàggio de ’na scignôa.

N’àn mostròu tànte cöse a schêua, n’àn parlòu de aventûe de tànti pòpoli, de tànti personàggi distànti da niâtri sécoli ò milénni e, sémmo sincêri, de vòtte no l’é che n’inportésse tànto di afâri di Assiri ò de Napolión. N’àn inpîo a tésta de vicénde e de goære, in Eoròpa e in Itàlia, émmo studiòu o Risorgiménto, ma di aveniménti di quæ véuggio parlâ ancheu purtròppo nisciùn lìbbro de stöia o ne pàrla. Pe Zêna, però, a l’é stæta ’na pàgina treménda, mìssa a taxéi pe no inciastrâ a figûa da câza reâle, quélla câza Savöia che da çentanæa d’ànni a tentâva in ògni mòddo d’inpadronîse de Zêna e do sò pòrto, ch’o gh’aviéiva fæto tànto còmodo, scinché o Congrèsso de Viénna o ghe l’à regalâ sénsa che i zenéixi foîsan d’acòrdio.

Ma quélla dinastîa a-i zenéixi a no gh’é mâi anæta zu, e ciù de ’na vòtta àn çercòu de liberâsene, scinché do 1849 l’é sciupòu ’na ribelión pe l’insoferénsa di zenéixi a-i scistêmi sabàodi e perché l’ezèrcito piemontéize o no l’êa stæto bón a fâ frónte a-i aostrîachi inta goæra d’indipendénsa. O rè, coscì dîto “re galantuomo”, alôa o l’à pensòu bén de mandâ a Zêna o sò amîgo, quéllo farabùtto do generâle Alfonso La Marmora co-i sordàtti, quélli scapæ cómme conìggi da-a batàlia pèrsa de Novâra, e i bersagê, che inta circostànsa avéivan avûo o permìsso, ànsi l’ezortaçión, de fâne de tùtti-i colôri. O 5 d’arvî do 1849 són intræ in çitæ e l’é cominsòu l’infèrno co-o bonbardaménto, duòu bén 36 ôe. Pe quàttro giórni no se son fæti mancâ nìnte in quànto a vandalìsmi: sachéggi, distruçioìn, violénse in scê dònne e figeu, incéndi e tùtto quéllo che l’é tìpico de pêzo trùppe d’òcupaçión. Se rendémmo cónto che êan italién cóntra italién, sordàtti cóntra çitadìn inèrmi? Insómma: ’na verghèugna, in delìtto. Se anémmo a giâ pe Zêna trovémmo ancón de bónbe de l’época infiæ inte quàrche miâgia. A coronaménto de l’òpera, quànde Zêna a l’é arestâ ’n amàsso de roìnn-e bruxæ, o rè (galantuomo) o l’à mandòu ’na létia in françéize, perché o no l’êa mànco bón a scrîve l’italian, a-o valorôzo generâle pe ringraçiâlo d’avéi avûo raxón de quélla “razza vile e infetta”, che saiéivan pöi i nòstri antenâti.

A schêua no ne n’àn mâi parlòu, cómme se no foîse mâi sucèsso nìnte, ma za, a stöia a scrîvan i vinçitoî, e scrîvan sôlo quéllo che ghe fa ciù còmodo ò che ghe da ciù lùstro. Trentesètt’ànni dòppo, i zenéixi són stæti costréiti a tiâ sciù, a sò spéize (200 mìlla frànchi de l’época), o monuménto a quéllo mæximo rè ch’o i voéiva masacrâ, e in pàrte o gh’êa ariêscio: 450 mòrti, ciù chisà quànte ferîi. A dédica a l’é “Al Padre della Patria”: se l’é pe-i fìggi ch’o semenâva in gîo, peu êse, ma pò-u rèsto, bèllo poæ degénere. Dìmosela ciæa: a-o sciô Savöia no gh’interesâva unî l’Itàlia, sôlo alargâ i confìn do Piemónte. O mæ grànde dexidêio o saiéiva quéllo d’arancâ o monumènto d’inta ciàssa e portâghelo in regàllo a-i Torinéixi: liâtri sci che gh’àn goâgno co-a câza reâle. Dîxe: ma in mêzo a-a ciàssa gh’arèsta vêuo? No, saviéiva za chi métighe a-o sò pòsto: Nicolò Paganìn, che a sò çitæ a no l’à mâi conscideròu abastànsa, ma de lê parliêmo a pròscima vòtta.

Són conténta che o M.I.L. (Movimento indipendentista Ligure) quàrche ànno fa o se ségge fæto càrego de fâ métte, pròpio in ciàssa Corvétto, ’na tàrga ch’a ricòrda e a condànna l’epizòdio, ’na “colonna infame” a perénne memöia de quéllo che i zenèixi àn dovûo soportâ faxéndo ànche a figûa di scémmi pe tànti ànni. Segóndo mi però, a no l’é abàsta in vìsta: e génte ghe pàsan da-a vixìn ma no sò quànti ghe dàgan a ménte. Invece a doviéiva êse ancón ciù gròssa perché tùtti, ma pròpio tùtti, se rendésan cónto de quànte vâ quéllo monuménto. E spêro sénpre che se dàgghe màn a l’iniçiatîva de levânelo ’na bónn-a vòtta d’inti pê.

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLIV - N. 1, 31 de zenâ do 2015