Sémmo vixìn a Natâle, quéllo che ’na vòtta a Zêna o se ciamâva Dênâ (da Dies Natalis), ma ancheu sta paròlla no sa-a ricòrda quæxi nisciùn. Inte l’época do consumìsmo dapertùtto se védde èrboi de Natâle, l’èrbo o l’é diventòu o scìnbolo pe ecelénsa do Natâle, e tùtti fàn a gâra a chi o fa ciù strâno, ciù òriginâle. Ma ’na vòtta no l’êa coscì, inta tradiçión italiànn-a l’enblêma do Natâle o l’êa o prezépio e Zêna, sùbito dòppo Napoli, a l’é stæta a l’avangoàrdia inta sò difuxón. A prìmma notìçia ofiçiâle ch’a ne rigoàrda a l’é do 1610, quànde ’n çèrto Pàddre Ònêto o l’à costroîo ’n prezépio into convénto de Sànta Mària a Mónte Olivêto de Pêgi. Dòppo quésto, e Confratèrnite àn incominsòu a segoî l’ezénpio inte sò gêxe. A cavàllo di sécoli XVII e XVIII o prezépio o l’ìntra ànche inte câze, ma sôlo inte quélle de famìgge nòbili, scinché a-o prinçìpio do sec. XIX ànche i mêno abiénti incoménsan a fâ o prezépio.

Quésta novitæ a l’à dæto òrìgine a ’na nêuva ativitæ artigianâle, quélla da produçión de figurìnn-e, cominsàndo da Sànn-a e Arbisêua co-ê sò fàbriche de ceràmiche artìstiche. A quéste se són azónte famìgge intrêghe ’n pö dapertùtto, dònne conpréize, che fabricâvan statoétte de tærachéutta ò de papêpésto, che se saiéivan pöi ciamæ “donétte”, ànche se raprezentâvan di òmmi. Bén divèrsa a produçión de quélle òpere d’àrte de légno fæte da Méistri de l’intàggio, che se pêuan ancón védde inti muzêi e inte gêxe da nòstra çitæ, prìmme fra tùtte quélle do Maragiàn e da sò schêua.

Che bèllo quànd’éivimo picìn e tùtta a famìggia a se mobilitâva pe fâ o prezépio. Prìmma s’anâva a rechéugge l’èrba còcca, ch’a saiéiva servîa pe fâ o pròu dôve métte i pastoî co-ê pêgoe e magâra o laghétto fæto co-in tòcco de spêgio. Pöi ghe voéiva o papê bleu pe fâ o çê e de spésso se dêuviâva quéllo di ànni pasæ, s’o no l’êa aroinòu. O papà o faxéiva l’architétto, o preparâva o sfóndo, a colinétta sénpre de papê dôve metéivimo e cazétte. Into mêzo a cabànna co-î personàggi da Sâcra Famìggia, o beu e l’âzenétto. In çìmma a tùtto, a stélla comêta. Me ricòrdo o prìmmo prezépio fæto a schêua: a goæra a l’avéiva lasciòu tùtti mìsci, ma co-â coæ de ricominsâ a vîve. No ghe n’êa palànche p’acatâ e cazétte, coscì e méistre, con paçiénsa, n’avéivan mostròu a fâle de cartón, co-ê nòstre magnìnn-e picìnn-e e con l’entusiàsmo de l’infànçia.

Ma tornémmo a l’èrbo, che inta vêgia Zêna o l’êa ’na sénplice ràmma d’öféuggio con di mandarìn e de nôxe apéizi. A tradiçión de l’abête, ch’a vêgne da-o nòrd de l’Eoröpa, ligâ a-a religión protestànte, a l’é intrâ inti restànti pàixi do continénte sôlo do 1800, portâ a-a córte d’Inghiltæra da-o prìnçipe Albèrto, màio da regìnn-a Vitöia, ch’o l’êa d’òrìgine tedésca. In Itàlia o l’é intròu, tràmite a regìnn-a Margherìtta, inte sâle do Quirinâle e ciàn cianìn o l’à conquistòu e famìgge italiànn-e. A màscima difuxón o l’à avûa dòppo a segónda goæra mondiâle, scìnn-a a dâ inpùlso a l’indùstria di adóbbi natalìççi che òua ìnpan butêghe e banchétti pe-e stràdde. L’é cangiòu tànte cöse; se ve ricordæ i regàlli a Zêna ne i portâva “o Banbìn”, regàlli ciù modèsti e sospiæ da-i figeu pe di méixi. Òua gh’é Bàbbo Natâle, bèllo gràsso e rìcco, ch’o pòrta play station, Ipod, Ipad e Iphone ò de demôe costôze e conplicæ che dòppo pöco ténpo són superæ da modélli sénpre ciù modèrni. Ve domàndo scûza, ve pariö ’na nònna mogognónn-a, ma no ve pâ che se ségge pèrso ’n pö de quélla ch’a se ciamâva “poêxîa do Natâle”?

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLIII - N. 10, 16 de dexénbre do 2014