Ò pasòu o perîodo de Pàsqua in canpàgna, e o ténpo o m’à ànche ascistîo, coscì ò posciûo gödî de giornæ che s’alonghîvan e me regalâvan o piâxéi de pasegiâ pe proéi e stradétte, amiàndome in gîo co-a coiozitæ de ’n çitadìn ch’o scrêuve quéllo che l’asfàlto o l’à covèrto pe fâne caminâ in sce de stràdde lìsce e sénsa bràtta.

A nòstra tæra lìgure, rìcca de tànte bèlle prîe e aranpinâ in scî brìcchi, a no l’à mâi òfèrto cànpi generôzi dôve fâ crésce o gràn; coscì i nòstri vêgi àn inparòu a conósce e adêuviâ ànche quéllo chi crésce sénsa l’intervénto e a fadîga do contadìn. Són armêno ’na trenténn-a e èrbe comestìbili che i antîghi lìguri àn inparòu a conósce e adêuviâ in cuxìnn-a, da-o moménto che són gustôze e se préstan a diventâ ingrediénti de divèrsci piâti tradiçionâli. L’insémme de ste èrbe, che cresciàn spontaneaménte in pö dapertùtto, o l’é conosciûo co-o nómme de Prebogión. Òrmâi, trovâ cavàgne de Prebogión in sciô mercóu l’é ciutösto difìçile, e no ghe l’à mànco ciù e butêghe di bezagnìn, categorîa dôve i forèsti són aprêuvo a crésce cómme i fónzi e sàn asæ de èrbe sarvæghe da nòstra tæra. Ste èrbe s’atrêuvan in scî àrgini de torénti e riæ, inti terén destinæ a pàscolo, in sciô lìmite de bòschi e de stràdde de canpàgna.

E l’é âtretànto difìçile trovâ quarchedùn chi sàcce cöse veu dî quésto antîgo tèrmine e da dôv’o vêgne. L’etimologia da paròlla a làscia spàçio a fantaziôze interpretaçioìn: tra quéste gh’é chi veu fâla risalî a Goffredo di Buglione (in zenéize Bogión) pe ’na sùppa d’èrbe fæta pe lê durànte a conquìsta de Gerusalemme; òpûre a “pe bogî”, sénpre co-o scignificâto de fâ bogî e èrbe pe ûzo alimentâre.

I nómmi de piantìnn-e càngian da ’na zöna a l’âtra da nòstra región, da ’n pàize a l’âtro, tramandæ inte famìgge de bócca in bócca e destinæ, inte l’época di surgelæ e do fast food, a êse ascordæ. O Prebogión, bogîo e spremûo, o se peu adêuviâ pe fâ frîtæ, porpetoìn, rizòtti, tagiæn vèrdi, ò quélle tórte de verdûa famôze za into Medioêvo cómme a zenéize “gattafura”, ch’a l’à dæto òrìgine a-i gatafoìn, ravieu frîti d’èrbe de cànpo tìpici de Levanto. O l’é bonìscimo ànche ripasóu inta poêla con êuio ò bitîro, in spîgo d’àggio e ’na bélla magnâ de parmixàn gratòu.

E, pe finî e löde do Prebogión, diêmo ch’o l’é a bâze do pìn di pansòtti, o pansöti (dôve e èrbe devêsan armêno sètte) a-e quæ azonziêmo êuve, formàggio grànn-a e prescinsêua; e chi sémmo tórna dacàppo co-in ingrediénte tìpico da nòstra cuxìnn-a, che se ne pàrla za in documénti zenéixi medievâli. Se tràtta de ’n prodûto cazeàrio delicóu, fæto de læte pûro e presù (da dôve derîva o nómme, e che in italiàn o se ciàmma “caglio”), scoóu in sce ’na péssa de lìn e consumòu in ténpi brevìscimi: ’na vòtta i paizanétti d’Arbâ ô portâvan in çitæ tùtte e matìn.

In tèsto do 1189 o cónta da çeimònia, avegnûa inte l’Abaçîa de Sàn Frutôzo, de benediçión di Croxæ in parténsa pa-a Tærasànta. Into banchétto segoénte l’êa stæto òfèrto de fugàsse co-a prescinsêua, cómme quélle che ancón òua mangémmo a Récco; però òua s’adêuvia o strachìn perché a produçiòn de prescinsêua a no bàsta a sodisfâ a grandìscima domànda de fugàssa.

L’é difìçile ricordâse o nómme de tùtte e èrbe che ìntran into Prebogión. Mæ nònno, quànd’anâvimo a rechéugile, o me dîva i sò nómmi in zenéize: scixèrboa, talêgoa, dénte de càn, pinpinélla, papâvou, taigianétto, prén, bàrdena, oêgia de crâva, èrba scceupetìnn-a, e tànti âtri che òrmâi me l’ò ascordæ. De quéste chi pòsso dîve o nómme che ghe da i botànici e, inte l’órdine, són: Sonchus oleraceus, Reichardia picroides, Taraxacum officinale, Sanguisorba minor, Papaver rhoeas, Hyoseris radiata, Ranunculus ficaria, Arctium lappa, Plantago major, Silene vulgaris. Nómmi inportànti pe ’n mangiâ antîgo, ch’o no costâva nìnte; pecóu che ancheu no sémmo mànco ciù boìn a riconóscilo.

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLIII - N. 6, Zùgno Lùggio do 2014