O 25 d’arvî: ’na dæta inportànte pe-a nòstra stöia, in giórno ch’o l’à fæto cangiâ a vìtta de l’Italia, dòppo mìlle patiménti e sacrifiççi, dòppo avéi pèrso e vìtte de tànti òmmi e dònne, sovénte zovenìscimi, pöco ciù che figeu, tùtti che aspirâvan a-a libertæ. I sò nómmi òua i trovémmo in scê tàrghe de stràdde ma, purtròppo, tròppe génte distræte no ghe dàn ciù inportànsa, no sàn manco ciù chi són: e pensâ ch’àn dæto a sò vìtta ànche pe tùtti niâtri.

Òua o 25 d’arvî o l’é ’na giornâ dedicâ a-e scanpagnâte, a-i picnic, a-i pónti vacansiêri. L’ànno pasòu són stæta a Fàscia, o comûne ciù èrto da Ligùria, 1.100 mêtri, dôve gh’é ’n tocànte monuménto a l’Àldo Gastàldi, partigiàn co-o nómme de batàlia Bizàgno, ricordòu cómme prìmmo partigiàn d’Itàlia, mòrto a 24 ànni pròpio do 1945. O se prezénta cómme ’na câza dirocâ co-e figûe in grandéssa naturâle de doî òmmi zóveni e pensôzi: da védde.

I giórni da Liberaçión, pe quélli da mæ etæ, son in ricòrdo scolorîo da-o ténpo ò adreitûa scancelòu. Mi êa picìnn-a, no anâva ancón a schêua; éivimo tornæ da pöco da-o paizétto de canpàgna dôve éivimo stæti sfolæ, ma me sovêgno de via Cantôre, e no sôlo quélla, pìnn-a de pertûxi e de macérie. In sciô ciasâ da camionâle (òua o l’é “il casello”) gh’êa i tedéschi che sparâvan a-i partigén, e quélli ghe rispondéivan da-a colìnn-a de l’Uspiâ, e ògni tànto arivâva de scciupetæ ànche inti nòstri barcoìn, tànto che pe ’n pö de giórni se sémmo trasferîi da mæ bàrba in stràdda G.B. Monti perché a l’êa ’na zòna mêno pericolôza.

Quànde tùtto sto finimóndo o s’é carmòu, l’é naturâle che foîse tornòu inte génte a coæ de fâ ’n pö de fèsta, dòppo i lónghi ànni de privaçioìn e de dispiaxéi. Tùtti, inta goæra, avéivan pèrso quarchedùn: l’êa mancòu di parénti, di amîxi, di vexìn de câza, òmmi partîi e mâi ciù tornæ da-o frónte, da-o mâ, ò persónn-e che êan arestæ sótta i bonbardaménti. Ma l’istìnto de conservaçión o fa pàrte da natûa umâna, e quélli ch’êan sopravisciûi voéivan inte quàrche mòddo festezâ pe ezorcizâ o perìcolo scanpòu. E me ricòrdo da fèsta òrganizâ into mæ cazegiâto, adêuviàndo cómme salón da festezaménti ’na grànde butêga sfìtta de sciànco a-o pòrtego. O palàsso o l’êa stæto costroîo pöchi ànni prìmma da goæra, coscì e ciù tànte scignôe da scâ gh’êan andæte a stâ da spozæ: êan ancón ciutösto zóvene e gh’êa ascì parécchi figeu sciù per zù da mæ etæ. Se són mìsse d’acòrdio pe preparâ o menù; e botìgge de vìn no son stæte ’n gròsso problêma, perché e cantìnn-e se són sarvæ da-i bonbardaménti. O problêma o l’êa fâ de tórte e di dôsci con quéllo pöco che gh’êa, perché fænn-a, sucòu, êuve êan ancón ciutòsto difìçili da trovâ. Ma a fænn-a de castàgne, invece, a l’êa ciù disponìbile e za dôçe e l’èstro de dònne de câza o l’à fæto miràcoli.

Pe-o giórno da fèsta, àn decoròu miâge e sofîti con festoìn de papê retagiæ co-e tesoîe; i màii àn portòu zu töe e carêghe, piâti, pozâte e gòtti, àn stéizo de bèlle tovâge e quìndi e scignôe ân preparòu o bufé con quéllo ch’êan riêscîe a preparâ. Panétti co-o salàmme, quàrche pasqualìnn-a, tórte e beschéutti, e ’n pö de frûta són stæti i protagonìsti da baldöia. Into fraténpo l’é arivòu ànche ’n fonògrafo e di dìschi e tùtti balâvan, gréndi e picìn. Pe rénde ancón ciù alêgra a fèsta, a portêa a s’êa vestîa da òmmo, co-i mostàsci fæti co-o tàppo bruxòu e sò màio, naturalménte, o s’êa vestîo da dònna. Quàrche scêna a m’é arestâ inprèssa, ma tànte cöse, inti ànni aprêuvo, me l’à pöi contæ mæ màmma.

’Na cösa che me ricòrdo a l’é che mæ papà o l’avéiva conosciûo, no sò cómme, in ofiçiìale americàn d’òrìgine italiànn-a e o l’avéiva invitòu a-a nòstra ùmile fèsta; e lê o l’avéiva acetòu con entuxàsmo, fòscia pe avixinâse ’n pö a-e sò réixe italiànn-e. Fæto sta che o cantâva con niâtri, e o me tegnîva asetâ in scê zenógge mostràndome e fotografîe di sò doî “baby” con tànta teneréssa. ’Na fèsta da pövei, vìsti i ténpi, ma sentîa da tùtti cómme o prelùdio a ’na rinàscita che tùtti dexiderâvan pe liâtri e sorviatùtto pe-i sò figeu.

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLIII - N. 4, 30 d'arvî do 2014