“Dacci oggi il nostro pane quotidiano”… Scìnn-a da picìn n’àn mostròu a preghêa dôve s’atrêuva sta frâze. Perché o pàn, da-o ténpo di ténpi, o l’é stæto a bâze de l’alimentaçión de l’umanitæ. Dîxan che i nòstri lontanìscimi predecesoî zà inta preistöia avésan acapîo che, maxinàndo di cereâli, inpastàndoli con l’ægoa e faxéndoli chêuxe, s’òtegnîva ’na cösa bónn-a ch’a levâva a fàmme. L’é stæto coscì che, pe migiæ e migiæ d’ànni, o pàn o l’à avûo ’na grandìscima inportànsa, tànto che tùtto o rèsto o se ciamâva conpanægo, sàiva a dî quéllo che se màngia co-o pàn. Tùtte e civiltæ do pasóu àn lascióu testimoniànse de l’ûzo do pàn. Spésse vòtte, ànsi de lóngo, i pövei no mangiâvan âtro che pàn, che de ræo faxéivan sôlo de gràn, ch’o costâva câo, ma dêuviavan tùtti i tîpi de cereâli, ànche i ciù scadénti, bàsta poéise levâ a fàmme.

Into Medioêvo, quànde i scignôri mangiâvan tùtti i giórni di mùggi de servagìnn-a rostîa scìnn-a a moî de gòtta, in scê töe inbandîe, a-o pòsto di piâti, se metéiva davànti a ògni persónn-a ’na gròssa fétta de pàn, dôve ghe coâva o sûgo di tòcchi de càrne; pöi ste fétte vegnîvan distriboîe a-i sèrvi o a-i pövei. Che penscêo gentîle: coscì no gh’êa perìcolo che ghe vegnìsse a gòtta ànche a liâtri, no?

Ma tornémmo a-o nòstro pàn, che tùtte e génte do móndo fàn co-i cereâli ch’àn a disposiçión, in Oriénte scìnn-a co-o rîzo. Ànche inta nòstra religión o pàn o rivéste ’na gràn inportànsa, da-o moménto che l’òstia che se riçéive inta comenión a l’é fæta de fænn-a e d’ægoa, cómme o pàn che o Segnô o l’à fæto a tòcchi e distriboîo inte l’ùrtima çénn-a.

Quànte tîpi de pàn exìste in Itàlia! Ògni región a l’à i sò, e saiéiva tròppo lóngo elencâli tùtti; bàsta pensâ a quélli che se fa inta nòstra Ligùria, a partî da-o Pàn de Triêua (Triora) che a mi o me gùsta tantìscimo, ma l’acàtto de ræo perché se atàcco a mangiâne no a finiéiva ciù. Ò ’n ricòrdo de quànde, da figêua, mæ mamà a me preparâva a merénda, quànde no éivimo ancón inbarlugæ da-a publicitæ da televixón co-a valànga de merendìnn-e prefabricæ che, co-i colorànti e conservànti che gh’é drénto, no sò quànte bén pòsan fâ a-i figeu. In bèllo panétto tagióu into mêzo dôve poéiva êsighe in giórno marmelâta, in giórno bitîro co-o sùcou ò co-a sâ, de vòtte l’êuio, quàrche vòtta cicolâta, specialménte dòppo Pàsqua. O panétto che me gustâva de ciù o l’êa a biöva, se pöi gh’êa drénto ’n pö de mortadèlla o l’êa o màscimo.

Òua émmo poîa che o pàn o ne fàsse ingrasciâ, acatémmo sôlo quàrche panétto e o tegnìmmo into frîzer pe consumâlo pöco pe vòtta. E, s’o l’avànsa, gh’é de génte ch’àn o coràggio de caciâlo inta ruménta. No se càcia vîa o pàn, o l’é ’n insùlto a quélli che no n’àn, e into móndo ghe n’é tròppi. Me vêgne ’n cheu ’na cösa trìste che me contâva mæ màio, che in ténpo de goæra o faxéiva za e schêue elementâri: quànde l’êa l’ôa da merénda e o domandâva ’n panétto a sò màmma, lê, co-e lâgrime a-i éuggi de spésso a ghe rispondéiva: “Banbìn, no ghe n’é”. Se l’êa finîo quéllo che se poéiva acatâ co-a tésera, no se ne mangiâva ciù.

Exìste tànte mainêe de riutilizâ o pàn pöso, ma quélla che preferìscio a l’é a “sùppa d’àggio” che ’na vòtta e màmme faxéivan sorviatùtto quànde, da picìn, avéivimo fæto magâra ’n pö d’indigestión e bezugnâva “métte a pòsto o stéumago”. Créddo che, tra de viâtri, ghe saiâ quarchedùn ch’o sò-u ricòrda ancón. Con l’àggio, ch’o l’é ’n disinfetànte de l’intestìn, o pàn, a cösa ciù sénplice e genoìnn-a do móndo, ægoa, sâ, êuio bón e ’na cugiarâ de parmixàn sciörte ’n piâto che ancón òua de vòtte me prepâro perché o me gùsta e perché o me ripòrta inderê de tànti ànni.

L’ùrtimo penscêo o va a-o pàn di mainæ di bàrchi a véia, quànde stâvan méixi e méixi in gîo pò-u mâ: e galétte, che dovéivan duâ pe tùtto o viâgio, e no ò o coràggio de pensâ cómme saiàn stæte inti ùrtimi giórni. Òua són ’na raritæ, gh’è pöchi fórni che e fàn ancón e se dêuvian de sòlito pe fâ o capón mâgro, ’n’inpréiza che a-a giornâ d’ancheu bén pöchi se séntan d’afrontâ. Ghe veu ’n mùggio de ténpo e de paçiénsa, però ne vâ a pénn-a, magâra sôlo a Natâle ò a capodànno. Sénsa cêde a-a tentaçión d’acatâlo fæto, perché poriêscimo pentîsene.

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLIII - N. 2, 28 de frevâ do 2014