Inti ténpi pasæ se ghe dîva madonâ: paròlla d’òrìgine antîga, quànde inte famìgge se dâva ancón do voî pe rispètto a-i genitôri ò a-i parénti ançién, bàrbi, làlle ò nònni. A derîva da-a trasformaçión inte ’na paròlla sôla de dôe paròlle “Madonna Ava”, òscîa “signora Nonna”. A mæxima cösa a l’é sucèssa pe-o nònno ascì: da “Messer Avo” o l’é diventòu “Méssiâo”, ma òua sti tèrmini no l’adêuvia ciù nisciùn e se dîxe nònno e nònna. Però a sostànsa a l’é cangiâ pöco e i nònni són sénpre quélli. L’é cangiòu l’aspètto, e tànto. ’Na vòtta e génte invegiâvan fîto, a çinquant’ànni pàivan za di vêgi. Me ricòrdo che, inte ’n romànzo de Emile Zola ch’o lezûo tànti ànni fa, se parlâva de ’na scignôa che “a l’êa ancón bèlla, nonostànte i sò trenteçinqu’ànni”. Agéi paçiénsa, ma òua ’na dònna de quéll’etæ a l’é ancón ’na bèlla fìggia, âtroché.

Ma ancheu véuggio parlâ de nònne. Ve-e ricordæ e nòstre nònne? E chi pàrlo pe-i letoî che són za nònni, pe-a génte da mæ etæ. E nòstre nònne avéivan i cavélli giànchi, quæxi sénpre recheugéiti inte ’n mocétto (òua o ciamémmo, in mainêa ciù elegànte, chignón), portâvan di vestî quæxi sénpre scûi, grîxi, bleu ò néigri, a-o màscimo con di fiorelìn ò di poà giànchi, quàrche colétto de pìsso ò de piché pe rénde l’insémme mêno funéreo. Taieur grîxo, bleu ò néigro co-e sò camixétte de sæa; ma tùtti, vestî, taieur e capòtti, êan bèlli còmodi, pe no métte in evidénsa quélle inévitàbili redógge che o ténpo o ne regàlla. No l’êa ancón de mòdda o fitness ne se preocupâvan de tegnî ò d’avéi pèrso a lìnea. Quélle nònne li no anâvan in palèstra, no gjâvan pe-a çitæ in màchina ò co-o motorìn, no anâvan in piscìnn-a ne tànto mêno a scìâ ò a zugâ a-o ténni. Tùtt’a-o ciù ne portâvan niâtri a zugâ a-i giardinétti ò a-i bàgni, cómme se dîva ’na vòtta, e tànte no savéivan mànco nuâ perché a quélli ténpi e fìgge difiçilménte faxéivan do spòrt e quélle chò-u faxéivan êan mósche giànche.

Me vêgne in cheu a mæ de nònna, ch’a portâva ’n costùmme da bàgno fæto cómme i vestî che òua niâtre, e nònne do doîmìlla, portémmo tùtta a stæ: sénsa màneghe, co-îna scolatûa riónda e apénn-a de d’âto a-o zenóggio, ma no coloròu, eh, ma rigorozaménte néigro. Coscì quànde sciortîvan d’inte l’ægoa ghe voéiva ’n mùggio de ténpo pe sciugâse. Va bén, i ténpi són cangiæ in tùtto e pe tùtto; inte mêzo sécolo ò pöco ciù l’é cangiòu o mòddo de vestîse, de raxonâ, de demoâse, ma êse nònna a l’é ancón ’n’ésperiénsa ch’a l’ìnpe a vìtta, spécce se sémmo za ’n pensción e gh’émmo tànto ténpo pe niâtre, sénsa i problêmi do travàggio ch’avéivimo scìnn-a a quàrche ànno fa. Ma a no l’é ’na grandìscima giöia védde tò nevétto ò tò nesétta che te côran incóntra, te càcian e brasìnn-e a-o còllo e te strénzan dàndote ’n baxìn, magâra faxéndote anâ i spegétti de travèrso? Ò despêtenàndote tùtta, ti che t’ê apénn-a sciortîa da-o peruchê e ti t’astìmmi co-i tò nêuvi córpi de sô?

A nònna, de vêi ò d’ancheu, a l’é quélla ch’a dîxe sénpre de sci, ch’a l’acàtta e figurìnn-e quànde o papà e a mamà dîxan che ’n câza ghe n’é za scìnn-a tròppe, ch’a gîa tùtte e butêghe da çitæ p’atroâ quélla demôa speciâle che o sò angiolétto o l’à vìsto in televixón. A propòxito, me sovén de quànde, ’na Pàsqua da mæ infànçia, mæ nònna a m’avéiva portòu ’n êuvo de cicolâta de ’na màrca famôza, gròsso, co-îna belìscima confeçión, ma a-o moménto d’arvîlo, ’na brùtta sorpréiza a n’aspêtâva, perché sorpréiza... no ghe n’êa. Chisà, fòscia l’êa stæto sôlo ’n’inperfeçión da fàbrica, ma imaginæve a mæ deluxón, o sapìn e pöi e lâgrime. Ebén, cöse pensæ che ségge sucèsso? A l’é sciortîa, a l’é andæta da-a leitæa sótta câza pe acatâ ’n âtro êuvo, de ’na màrca qualónque, bàsta ch’o l’avésse a sorpréiza! Chi poéiva fâ na cösa coscì? Sôlo ’na nònna.

Ch’a l’é ànche quélla ch’a s’inzégna a çercâ in mêzo a-i ravàtti da dispénsa, stòffe, nàstri, pisétti, pe fà o costùmme pe Carlevâ pròpio cómme sò nesétta a dexìdera. Quélla ch’a te fa da mangiâ sôlo quéllo che te gùsta, ch’a te pêtena con paçiénsa sénsa tiâte i cavélli, ch’a te pòrta a-o cîne a védde i fìlm d’animaçión e ch’a màngia con ti i pòpcòrn ànche se ghe fàn in pö angóscia. Insómma, vêi, ancheu, domàn, a l’é veraménte ’na fortùnn-a avéi vixìn quélla bèlla invençión ch’a se ciàmma nònna, che o nòstro cheu o ricordiâ pe tùtta a vìtta.

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLII - N. 9, 30 de novénbre do 2013