O vintùn de zùgno doviéiva arivâ a stæ. Dìggo doviéiva perché no me fîo ciù de sto ténpo bislàcco, che ’n giórno se sûa e magâra o giórno dòppo se no ti t’ê mìsso o magión ti pìggi do fréido. A primavéia a s’é fæta védde sci e no quàrche giórno. A n’à pigiòu in gîo, a n’à ilûzo con quàrche giornâ bèlla e pöi a s’é mìssa a fâ i caprìççi cómme i figeu picìn. Pe nìnte inte sto perîodo gh’é ’n mùggio de génte con tóssa e rafreidô cómme d’invèrno.

Ma prìmma ò pöi a l’ariviâ, tànto l’é vêa che i nòstri vêgi dîvan che o câdo e o fréido i ràtti no sò-u màngian. Quìndi, cómme tùtti-i ànni, e brâve dònne de câza se dedichiàn a fâ marmelâte e a conservâ frûta e verdûa inti vazétti de véddro che, pe tùtto l’invèrno, són stæti lavæ e mìssi da pàrte pe l’öcaxón. I màii dîxan: ma ti no poriêsci acatâ quélli che véndan a-o supermercòu, tànto cóstan pöco, no? Noscignôro, alôa dôv’o l’é o rispàrmio e a sodisfaçión de poéi dî “l’ò fæti mi”, faxéndo a gâra co-a vexìnn-a?

Pe quélli ch’àn a câza in canpàgna, ch’a no sèrve sôlo pe pagâghe l’IMU, ma ànche pe avéi ’n pö d’òrto e doî èrboi da frûta, a sodisfaçión a l’é ciù grànde. Matêia prìmma, màn d’òpera e esperiénsa són tùtti concentræ into vazétto; i âtri doviàn trovâ a matêia prìmma in sciô mercóu ò da-o bezagnìn, paçiénsa. Ma t’eu métte che bèllo portâ in töa d’invèrno, inti antipàsti ò co-o bogîo meizànn-e, suchìn, faxolìn sot’axòu e i fónzi in adóbbo! Pe-i fónzi ghe saiéiva ’n capìtolo a pàrte: intànto pe trovâli bezéugna conósce i “pòsti” e quélli che vàn a pe fónzi no tò-u dîxan de segûo dôve l’atrêuvan, ànsi te màndan tùtto inte ’n âtro pòsto, dôve ti camìnn-i pe de ôe e no ti véddi ’n asidénte.

Pöi bezéugna conóscili bén i fónzi, intanto pe no avelenâse ò fâse vegnî ’n bèllo mâ de pànsa, ma ànche pe no rinunçiâ a-o piâxéi de gustâ tànti fónzi che no recheugémmo pensàndo che ségian gràmmi, méntre invêce son bonìscimi. Comónque, se gh’é ’n dùbio, ànche mìnimo, l’é mêgio pigiâ sôlo quèlli che conoscémmo e ne sémmo segûi. Tutti-i ànni tròppe génte finìscian a-o Prónto Socórso e quàrche vòtta a Stagén pe êsise fiæ tròppo di fónzi. I nòstri antenâti avéivan inparòu l’àrte de conservâ inti pàixi do médio-oriénte, dôve se dêuviâva za sùcòu e spéçie. Marmelâte, frûta sciropâ, ûga e sêxe sótta spìrito són ’n âtro aspètto de consèrve, conpréize quélle arbanèlle de sêxe co-o sùcou lasciæ a-o sô pe ’n pâ de méixi, scrolàndole ògni tànto, sénsa cêde a-a tentaçión de arvîle pe asazâ, che ne regàlan in licôre ch’o no l’à nìnte da invidiâ a-o famôzo Cherry Brandy.

Dòppo a scovèrta de Colónbo, da-o nêuvo móndo l’é arivòu e tomâte, ma li per li i Eoropêi no sàivan cöse fâne. Pöi quarchedùn o l’à inventòu a sàrsa, ch’a s’atrêuva pe-a prìmma vòtta in sce ’n lìbbro de cuxìnn-a do 1692 co-o nómme de “Salsa spagnola”. Quarchedùn âtro o l’à trovòu o scistêma de conservâla, ségge faxéndola bogî in recipiénti de véddro bén seræ, ségge con l’agiùtto da sâ. A sti benemériti dêvimo dî gràçie se poêmo fâ tùtto l’ànno o nòstro bèllo tócco ch’o ne gùsta tànto.

A sto pónto me vêgne in cheu a consèrva de tomâta crûa che mæ mamà a faxéiva pe l’invèrno: ve dàggo a riçètta, se ancón no-a conoscéi. O l’é ’n ravâxo ch’o dûa divèrsci giórni, ma o rizultâto o l’é òtimo, e o têgne mêno pòsto de botìgge ò de sòlite arbanèlle. Pe prìmma cösa métte e tomâte a tòcchi inte ’na gròssa pignàtta pe 48 ôe remesciàndo ògni tànto sénsa fâ chêuxe. Pöi pasâ a-o siâso ò inte l’apòxita machinétta (ciù modèrna) pe levâ pélle e seménse, métte a pórpa inte ’n sachétto de téia e fâ scoâ pe ’na giornâ, métte sótta prèssa pe ’n’âtra mêza giornâ. Pezâ e azónze pöi 250 gràmmi de sâ fìnn-a ògni chìllo de pórpa, remesciâ bén e fâ sciugâ a-o sô, se necesâio. S’òtêgne ’na pàsta de cô granâta, bèlla dénsa, ch’a se diloìsce co-in pö d’ægoa a-o moménto de fâ o tócco: straordinâia, ve garantìscio.

Ma, a pàrte o giamìn de quélli giórni, a cösa che me ricòrdo de ciù êan i moscìn che giâvan pe câza. Öriæ savéi da dôve ne sciortîvan: chi mâi gh’aviâ dîto che inte quélla câza se faxéiva a sàrsa de tomâta?

Ebe Buono Raffo

Pigiòu da-o Gazzettino Sampierdarenese Anno XLII - N. 6, 10 de lùggio do 2013